Bovengronds

In 2015 vierden we in Heerlen en omstreken het Jaar van de Mijnen. Tijdens het festival Bovengronds in 2018 staat juist de post-mijnperiode van deze regio (die ik overigens nog steeds Oostelijke Mijnstreek noem in plaats van Parkstad) centraal. De start was tijdens Cultura Nova en afgelopen weekend was de afsluiting.

Vooraf, ik moet bekennen dat ik wel wat communicatie uitingen op sociale media etc voorbij heb zien komen maar het was mij niet altijd duidelijk welke activiteiten in Heerlen nu onder dit thema vielen. Ik had ook op de druilerige zondagmiddag een ietwat levendigere ontvangst verwacht bij iets wat ‘festival’ wordt genoemd maar het was stil in het theater en er werd zelfs gefluisterd voorafgaand aan de lezing van archivaris Tine Wouters van het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg (SHCL). Die lezing was de opmaat voor een kleine tentoonstelling (Doorgrond) die tot maart te zien is in het theater en die een beeld schetst van onze rijke mijngeschiedenis.

Tine is overigens Belgisch en ze maakte dan ook nog de vergelijking met hoe men met het industriële erfgoed is omgegaan in Belgisch Limburg. Daar is dit erfgoed nog tastbaar maar vooral zichtbaar (bv CMine Genk). Ze nam de circa 25 aanwezigen (waaronder een aantal oud mijnwerkers) mee in het ontstaan van de tentoonstelling. Het opzetten van een tentoonstelling is overigens niet een van de kernactiviteiten van het SHCL en als je dan ook nog heel veel materiaal in gesloten archieven hebt liggen, dan snap je dat het maken van zo’n tentoonstelling geen sinecure is. Maar toen het AZL het archief van de private mijnen openstelde en er personeelskaarten van mijnwerkers in te zien waren, ging het snel. Het SHCL organiseerde in oktober een mijnwerkersdag en toen werd duidelijk dat het mijnverleden nog leeft.

Naar aanleiding van deze mijnwerkersdag is stagiaire Veerle Jansen oud mijnwerkers gaan interviewen. Hierbij werd gesproken over oa het werken in de mijn zelf, het sluiten van de mijnen, de koempelmentaliteit etc. De interviews zijn nauwelijks gestuurd om de koempels (en anderen) zoveel mogelijk zelf hun verhalen te laten vertellen maar daardoor zijn ze wellicht ook wat subjectief. Ook was het bepalen van een rode draad lastig plus het zorgvuldig kiezen van de max 200 woorden die bij elke foto van de tentoonstelling horen. Petje af voor Veerle en Tine want het is hen gelukt om mooie passende quotes te verzamelen met gevoel voor diversiteit.

Na de lezing kregen we een rondleiding door Veerle en Tine langs de portretten inclusief mooie verhalen van aanwezige geportretteerde mijnwerkers. Er kwam ook nog wel wat onverwerkt verdriet naar boven, het gevoel dat mijnwerkers in de steek werden gelaten na de mijnsluiting en dat je geen werk meer konden vinden als 50+ mijnwerker… Maar ze waren ook trots want ‘we laten een stukje beleving weer tot leven komen’ aldus een oud mijnwerker.

Na afloop sprak ik nog even kort met Veerle en vroeg haar wat met al die interviewdata gaat gebeuren. Daar wil men bij het SHCL wel nog mee aan de slag door alle interviews volledig uit te werken maar het hoe en wat precies is nog onduidelijk. Ik zag er meteen een mooi afstudeeronderzoek voor Veerle in maar dat is beroepsdeformatie… Maar het verhaal dat de portretten vertellen, is ook het verhaal van mijn opa en oma en van ooms en tantes en het zou echt mooi zijn als dankzij die data nog meer verhalen en herinneringen verteld en gedeeld worden, deze regio verdient het dat dit stukje geschiedenis niet vergeten wordt!

Tip: als je in het theater de portretten hebt gezien en de verhalen hebt gelezen, ga dan zeker ook naar het pop up migratiemuseum op het Maanplein want dit (ik citeer van de website) ‘vormt een ontmoetingsplek om het verleden en heden van (mijn)migratie en (vreemdelingen)angst te tonen, te delen en te bespreken’.

Na de tentoonstelling bezocht ik nog de documentaire ‘Mijnstreekcomplex’. Deze docu van Sergej Kreso portretteert een aantal jongeren uit de streek die allemaal op hun eigen wijze zoeken naar manieren om het verleden een plaats te geven in hun huidige leven en werkzaamheden. Een indrukwekkende docu met herkenbare verhalen, geschoten in zwart-wit gedurende het jaar van de mijnen. Na afloop was er nog een vraag- en antwoordgesprek met de regisseur die zichzelf bij het accepteren van deze filmopdracht oprecht de vraag had gesteld: ‘kan ik nog iets toevoegen aan alle archiefbeelden?’ En ja, dat kon hij door de verhalen achter de mensen uit te vergroten en te plaatsen in de huidige context. Deze docu verdiende echt meer dan de schamele 10 bezoekers die nu in de zaal zaten.

En om nog even op terug te komen op mijn vooraf uit de tweede alinea… Er was, buiten de door mij bezochte lezing, tentoonstelling en film nog veel meer te doen die dag, waaronder de vertoning van de films ‘Barbara’ en ‘Glückauf’ en er was muziek. De keuzes die ik heb gemaakt waren beperkt in relatie tot wat er te zien en te doen was die zondag. Wat dat betreft vond ik de opzet (activiteiten tussen 10.30 en 19.00 uur) een beetje ongelukkig gekozen. Zonder randprogramma (hapje, drankje etc.), behalve wat muziek, kan ik me voorstellen dat het voor sommige bezoekers wel een hele lange zit was. Ik ben zelf ook tussen de twee activiteiten door naar huis gegaan om aan dit verslag te werken en mijn twee keuzes bleken uiteindelijk prima.

Festival Bovengronds vond op 2 december plaats in Parkstad Limburg Theater, Heerlen