Shifting Perspectives

De afgelopen maanden verschenen er in de Heerlense wijk Schandelen een aantal opvallende murals. Als onderdeel van het project Shifting Perspectives, waarbij de input van buurtbewoners onder anderen werd gebruikt om de muurschilderingen te vervaardigen. Onder meer om de leefbaarheid van dit stadsgedeelte verbeteren.

Op een woensdagmiddag ontmoet ik in de Brikke Oave te Brunssum Raenys Martis en de New Yorkse street artist Andrew Pisacane, a.k.a. Gaia, van de organiserende stichting Art in Contexture. Andrew gekleed in zijn outfit bevlekt met verf. Onder het genot van een hapje en een drankje beginnen we te praten over dit bijzondere project.

Hoe is het idee van dit project ontstaan?
Raenys: ‘Dit project is geboren door het hebben van gesprekken en ervaringen met betrekking tot betrokkenheid van bewoners in de wijk. Maar ook over de stad Heerlen. Je eigen buurtcultuur en de staat waarin de huidige wereld zich nu bevindt. Andrew is als kunstenaar heel erg goed in het spiegelen van een verleden om mensen daardoor het heden te laten zien. Toen dacht ik; wat als je dit kunt doen in de vorm van verschillende kunstvormen met elementen uit de hiphopcultuur? Èn als onderdeel op de do it yourself-mentaliteit.
Ik dacht; Yo! Wat nu als we de dialoog intensiveren met de buurt? Daarnaast zouden kunstdisciplines zoals spoken word, dance en visual arts perfect passen bij het schildertalent van Gaia. Om mensen te motiveren, inspireren en te enthousiasmeren. Tegelijkertijd complimenteren we ook weer Gaia’s werk met wat hij probeert te bereiken met zijn street-art in de wereld. Voor verschillende culturen. Door het hier samen over te hebben ontstond het concept voor Shifting Perspectives.’

Andrew: ‘Yeah, voor mij is het zo dat mijn werk meestal afhangt van de community waarin en waarvoor ik ga werken. Als kunstenaar heb je over het algemeen geen enkele moeite met het creëren van nieuwe content. Maar waar het in mijn werk vooral om draait is het sorteren en uitzoeken welke content relevant is voor een buurt. Daardoor heeft mijn werk op iedere plaats waar ik kom een andere lading. Soms schilder ik, zoals ik ook hier in Schandelen deed, mensen uit de buurt. Het meest voorkomend schilder ik mensen die al overleden zijn in een community. Dus dit is een wel een cool experiment. Op deze manier werken geeft het mij het gevoel dat het niet alleen maar om mijn eigen interpretatie gaat. Door het contact met de buurtbewoners krijg je veel input voor de echte relevantie. Wat ik veel zie bij street-art, is dat je uiteraard niet iedereen kunt plezieren met je kunst, maar dat je wel hoopt dat de verzameling werken die je maakt in een stad door verschillende mensen wordt begrepen en gewaardeerd, zodat de muur spreekt.’
“I am in a stage after the initial stage of introducing street-art to a place.” Ik probeer het tot een punt te brengen zodat de buurtbewoners en het publiek meecommuniceren. Ook nadat het af is en ik weer weg ben. Ik vind het daarom belangrijk om meerdere generaties aan te spreken. “Every generation has different messages”. Dit kan resulteren in veel verschillende uitkomsten. Wat precies mijn bedoeling is.’

Jullie hebben samen met betrokkenen en buurtbewoners meetings gehouden waarin zij de dialoog met hen aan zijn gegaan over de wijk. Hoe zijn deze weken gegaan in Schandelen?
Andrew: ‘Met het oog op dit project zijn de muurschilderingen met de bloemen en het hart  Tulpenmanie & Operatie Hartslag) de meest succesvolle. Veel buurtbewoners vonden deze heel aantrekkelijk. Het weerspiegelt een deel van de Nederlandse cultuur – de geschiedenis – maar ook van de de buurt zelf en de kracht van deze wijk. Natuurlijk heb je ook altijd mensen die kunst niet begrijpen. Toch voelen zij zich aangetrokken erdoor. De mural met het hart was er een die niet vast kwam te zitten in een quagmire. Dat is een soort modderige plek waar je moeilijk uitkomt omdat er veel verschillende meningen zijn. In plaats van het schilderen van een kakafonie of een babylon willen we liever een orkest en een symfonische situatie creëren. Wat ik dan doe is luisteren naar de verhalen van de mensen. Lezen en praten over huidige thema’s die spelen. Dan onderzoeken wat de visuele verschillende talen, inzichten en intelligentie zijn. Dan kom ik terug naar de groep bewoners en zeg ik tegen ze: “jij zei dit” Wat vind je van deze aanwijzing? Door het zo aan te pakken ontstaat er een dialoog tussen mij als de kunstenaar en de bewoners van de wijk. Met daarbij een eigenaarschap van de kunstwerken aan beide kanten. Kunstenaar en publiek.’

Is er iets wat je de afgelopen weken heeft geïnspireerd,met betrekking tot de bewoners in de wijk?
Andrew: ‘Het laatste werk… (hierop staan de buurtbewoners afgebeeld – LC) is een werk dat heel mooi is. Voor mij voelt het als een portret, maar met een dilemma.

Raenys: ‘Voor mij was het woord veerkracht een terugkerend effect dat ik proefde bij bewoners in dit hele proces tijdens het maken van deze mural.’ Hij richt zich tot Andrew: ‘Ben je met dit gevoel  weggegaan? Dat de portrait staat voor veerkracht? Ik zeg dit omdat ik grote vreugde voelde bij mensen die op de afbeelding staan.’

Andrew: ‘True, we wilden iets maken dat een positieve uitstraling had, iets met overleven. En ja, ik denk dat er veel vreugde in deze afbeelding zit. Dat is ook goed.’

Ik vind het mooi dat een oudere Nederlandse dame, na er een aantal dagen heel vaak te zijn langsgelopen met vragen, uiteindelijk heel graag op de mural wilde staan en hierom vroeg.
Andrew (na een korte stilte): ‘Uhm, Yeah, de mensen zijn inderdaad belangrijk. Normaliter laat ik de voorrechten van de bruin- en zwartgetinte mensen zien aan de Europese bevolking. Omdat de blanken vaak, en vooral in de street-art game, meer rechten lijken te hebben. Hierdoor is het een kleine teleurstelling dat het een typische oude Nederlandse stijl heeft gekregen in een multiculturele buurt. Het is nodig om iedereen erbij te betrekken zodat zij het gevoel hebben erbij te horen en niet geïntimideerd raken door alle kleuren en de street art. Het draait voor mij allemaal om balans. Hopelijk kijken zij door deze ervaring ook vanuit een groter perspectief naar de andere werken en artiesten welke gemaakt zijn in de stad.’

Raenys: ‘Wil je ook wel eens terug naar een stad of plek waar je bent geweest om meer kunst te maken?’

Andrew: ‘Absoluut! Helemaal als het niet in Amerika is. Ik moet toegeven… ik denk soms dat dit geen goede eigenschap is. Maar ik heb een soort van gekte. Dat ik wil dat alles perfect moet zijn in het kunstwerk dat ik maak en ook alles er in moet waarvan ik denk dat het er in hoort. Met als resultaat dat ik hier in Schandalen heen en weer ren en misschien een beetje verstrooid overkom. Die oudere mevrouw aan het zoeken ben waarvan ik het perspectief in het schilderij wil en daarom bij haar aanbel. Oké. Ze is niet thuis. Andere dag weer terug. Dan lijk ik misschien die gekke persoon en zeg: “hey: ik ben Andrew en ben hier een kunstwerk aan het maken. Ik wil u graag in mijn schilderij hebben. Want ik heb dit verhaal over u gehoord en dat moet verteld worden.”
Dan moet die mevrouw mij zomaar maar vertrouwen en deze binding met mij aangaan. Hierdoor ontstaan er een hoop emotionele momenten met uiteenlopende mensen op het moment dat weer vertrek.
In Zuid-Amerika is dat weer heel anders. Dan leidt het ene werk heel snel naar een nieuw werk. Wanneer ik daar bezig ben, heb ik het gevoel dat ik er voor eeuwig kan blijven en door mag schilderen. Een project leidt altijd naar een nieuw project. Op een bepaalde manier creëer je hiermee een nieuw visueel regime. Als het werkt. In Latijns-Amerika wordt al heel snel iets gekopieerd en als de visie goed is wordt deze graag gedupliceerd en verspreidt. En voelen zij zich betrokken. Wat kan leiden tot een oneindig project. Wanneer niets meer werkt in mijn leven zou ik daar heen gaan voor inspiratie. Er is altijd iets te doen.
Op dit moment ben ik dit eigenlijk wel een beetje te lang aan het doen omdat ik soms cynisch word. Overal ter wereld zijn bepaalde verlangens wel hetzelfde.

Maar is dat niet juist een mooi iets? Dat wij als mensen allemaal hetzelfde willen en dus dezelfde basisbehoeftes hebben. Dat eigenlijk het enige verschil tussen mensen de cultuur is.  Zoals bijvoorbeeld de etenstijden…
Andrew: Natuurlijk. Er is een gigantisch verlangen naar het nastreven van doelen door de mens. Ik was een keer in Nairobi voor een project. Daar had ik Obama getekend. Toen werd het meteen vernietigd alsof het gewoon een oud stuk papier was omdat Trump had gewonnen. Ik was tijdens dit project aan het denken aan Afrika en Obama, waarvan de vader uit Kenia komt. Toen besloot ik als alternatief Patrice Lumumba (Congolese onafhankelijkheidsleider en de eerste democratisch verkozen premier van de Republiek Congo – LC) te tekenen als een soort redder of Messiah-figuur voor Obama. Lumumba was iemand die zich inzette voor vrije wil onder het Congolese volk en onafhankelijkheid. Deze man was zo moedig, zo vastberaden, zo vóór het volk. Hij deed niets verkeerd. Hij was oprecht en puur in zijn gedachten over een democratische Congo. Maar men heeft deze ambities en leider kapotgemaakt. waardoor vervolgens het land gedestabiliseerd werd. Zodat er een constante oorlog bleef bestaan in het belang van grote multi-nationals. Resultaat: hij werd een martelaar.”

Ik krijg geen duidelijk en concreet antwoord maar wat ik hier zelf uithaal is dat Andrew, onder anderen door zijn werk als artiest, met heel zijn hart inziet waar de behoeften van de mens liggen, maar gefrustreerd is geraakt over hoe het werkt met mensen en hoe zelfdestructief ze zijn. Terwijl de oplossing zo makkelijk kan zijn: Liefde en respect hebben voor elkaar. Te allen tijde.  

Ben je tevreden met het eindresultaat? Heb je er zelf ook iets van geleerd hier in Schandelen?
Andrew: ‘Ik ben wel blij met het eindresultaat. Iets geleerd heb ik hier niet. Het was voor mij een soort algemene conclusie over heel veel zaken. Ik ben blij met het laatste stuk omdat het ook iets zegt over onze staat als individualist. Het is een manier om al deze individuele mensen af te beelden zonder dat je het publiek behandelt als domme mensen. Dit is iets wat veel street-artiesten doen. Ze zetten de mensen neer alsof het idiote consumenten zijn die alleen maar spullen kopen voor het nog meer idiote kapitalisme. “Èn ik als straatartiest zal jullie de waarheid brengen!” Wanneer je dit doet luistert niemand naar je. Deze mensen zullen het nooit zien vanuit de artiest zijn of haar perspectief. Intelligentie, gezondheid, opvoeding, interesses, karakter. Het heeft allemaal invloed op de inzichten van de mens. Soms is dat wel teleurstellend of frusterend. Maar ik kijk vooral naar wat de buurt wil en nodig heeft. Schandelen is een eigenaardige wijk. Veel mensen leven individueel. Tijdens Shifting Perspectives hebben we netwerken gecreëerd onder de mensen en we hopen dat zij daar mee verder gaan. Wij hebben ons best gedaan tot aan de reikwijdte. Wij hebben geconstateerd dat er nog steeds xenofobie heerst in Schandelen.’

Raenys: ‘Dit is ook het doel van Shifting Perspectives. De buurt analyseren. Het DNA van de wijk door middel van kunstuitingen tentoon te stellen. De do it yourself-mentaliteit wakker maken. Vervolgens een netwerk creëren onder de bewoners en aan de slag. Hopelijk maken deze impulsen het mogelijk dat mensen meer samen gaan leven. Zodat zij zich meer connected gaan voelen met elkaar in de wijk.

Is dit gelukt?
Raenys: ‘Ja, de start is gemaakt.’
‘Is dit iets wat je vaak ziet in buurten? Dat mensen individueel leven.’

Andrew: ‘Dat ligt aan de buurt. De gemeenschappen waar mensen dicht bij elkaar staan zijn meestal de buurten waar het minste geld is. Het is een klassiek probleem dat in middenstandsbuurten mensen elkaar niet nodig hebben en daarom afzonderlijk leven. Voor mij is dit helder en nu ook weer een bevestiging van mijn algemene conclusies. Wat ik in Heerlen gezien heb is ook een weerspiegeling van de Nederlandse cultuur.

Waarom is het een weerspiegeling van de Nederlandse Cultuur?
Andrew: ‘Nederlanders zijn conservatief. Ze zijn erg onafhankelijk. Erg op zichzelf en hechten veel waarde aan privacy. Daardoor zijn ze, vergeleken met andere culturen, minder betrokken bij de levens van mensen in hun buurt. Tenzij het iets politiek-gerelateerds betreft. Dán zijn ze wel betrokken. Jullie overheid is sowieso heel erg betrokken bij de levens van de Nederlandse bevolking ten opzicht van andere landen. Het is een hele andere context om in te werken dan in een land waar mensen wél heel erg open en betrokken zijn met elkaar. Het is geen waardeoordeel. Het is een constatering.
Persoonlijk vind ik het belangrijk om flexibel te zijn. Als artiest is “het leven” mijn baan. Ik hoef mij niet zoals de meeste mensen aan te passen, ik ben meer de observant en een uitvoerder van een realiteit die zich afspeelt of heeft afgespeeld in een community. Iedereen heeft zijn eigen strategieën en denkwijzen. Of manieren met het omgaan van zaken in het leven. Zo ook met artiesten. Iedereen heeft zijn eigen strategie. De mijne is zien wat zich afspeelt in een specifieke buurt en met deze verhalen en invloeden te werk gaan.’

Is dit iets dat je op de kunstacademie leert?
Andrew: ‘Nee, ik denk het niet. Maar dit helpt me wel om “sane” te blijven. Er wordt tegen je gezegd dat je veel geld kunt verdienen en een goede zakenman kan worden. Ik zie mijzelf niet zo. Ik ben iemand die met zijn handen werkt. Een vakman. Obviously is dit een uitstervend ras in de 21e eeuw. De dood hiervan is te danken aan de opkomende technologie.
Als artiest heb je privileges. Je komt op plaatsen waar andere niet komen. Of je mag je dingen voorstellen en uitvoeren die andere weer niet mogen omdat ze dan bijvoorbeeld ontslagen worden of andere consequenties aan de broek hebben hangen. Doordat ik anders leef dan de meeste mensen zie ik het leven ook anders. Mijn persoonlijke en artistieke doelen zijn om handmatig bezig te blijven. En met mensen te communiceren. Mijn eigen ontwikkelde skills door te geven aan een ander. Hier geniet ik van. De enige keren wanneer ik er niet van geniet is als deze mensen doodgaan of niets doen met de geleerde skills en bijvoorbeeld serveerster worden. Ik denk dat het ook belangrijk is om niet teveel theoretisch te zijn. Je kunt de hele dag door filosoferen over zaken die spelen. Maar waar het uiteindelijk om draait is iets creëren. Iets doorbreken. Iets vernieuwen. En hopelijk gaan mensen daar mee aan de slag.”

Meer info over Gaia vind je op gaiastreetart.com, de Art in Contexture website vind je hier.