De laatste jaren is er in Heerlen heel veel gebeurd. Er wordt al gesproken over een soort van ‘culturele renaissance’. Hoe interessant is het als we eens iemand aan het woord laten bij wie de facetten waar de laatste tijd zo veel over gesproken is op opmerkelijke wijze lijken samen te komen? Ik zocht in Palemig, kunstenaar Jean-Michel Crapanzano op, iemand bij wie het mijnverleden, migratieverhaal en de culturele opbloei van Heerlen samenvloeien. Het levert onderstaande post op over verleden en toekomst en het voor Jean-Michel, artistiek zo fascinerende spanningsveld tussen het wetenschappelijke en het magische. Foto’s: Chantal Kuijper.
Die Jean-Michel Crapanzano, hoe is die in Heerlen terecht gekomen?
Dat is een lang verhaal. In 2003 ben ik in Nederland terecht gekomen. Ik ben afgestudeerd aan de Kunstacademie in Straatsburg in 1999 en heb daar gewerkt als kunstenaar. Ik heb daar een beurs gewonnen waardoor ik drie maanden naar Los Angeles kon voor een kunstproject. Tussendoor heb ik Nathalie, mijn vrouw, ontmoet en hebben we samen vier jaar in Straatsburg gewoond.
Na het project in Los Angeles hebben we ervoor gekozen naar Nederland te komen. Zij is in Maastricht geboren, maar woonde voornamelijk in de omgeving van Utrecht, Castricum. Ze is daar afgestudeerd. In 2003 hebben we een korte periode in de buurt van Zutphen gewoond en daarna vijf jaar in Eindhoven. In 2008 kwamen we naar Kerkrade en sinds 2010 wonen we in Heerlen. Da’s zo’n beetje de voorgeschiedenis.
En dan kom je op gegeven moment hier in Heerlen terecht.
Klopt. Weet je, als kunstenaar kun je overal werken. Het maakt niet uit waar je een opdracht krijgt en het maakt niet uit of je bij wijze van spreken in Parijs woont of Heerlen. Het maakt geen verschil of je een tentoonstelling krijgt in Spanje of hier. Natuurlijk, in een stad als Parijs zul je meer mogelijkheden hebben. Maar je bent mobiel genoeg. En Nathalie heeft hier een baan gevonden.
Dan komen er kinderen…
En dan word je een Heerlenaar. Zo simpel is het.
Waarom specifiek die kunst? Hoe ben je daarin terecht gekomen?
Dat zit heel simpel in mekaar, mijn vader is kunstenaar. Niet professioneel, maar amateur. En mijn opa was ook altijd flink bezig met tekenen en dergelijke, het zit dus in de familie. Ik heb mooie herinneringen aan mijn vader die met palet en ezel aan het schilderen was en dat ik als 3-jarig kind gebiologeerd naast hem zat te kijken. En van daaruit ging ik zelf al heel vroeg wat uitproberen.
Ook werd heel vroeg geconstateerd dat ik talent voor tekenen had. Ik kon gewoon heel goed tekenen en daar ben ik op de middelbare school mee verder gegaan. Ik heb nooit het idee gehad iets anders te willen doen. Het leek gewoon logisch, te worden wat ik nu ben.
Dan is ook wel duidelijk waar je artistieke inspiratiebronnen liggen.
Inderdaad. En ook veel boeken van mijn vader. Over kunstgeschiedenis, de Renaissance, de Romantiek, over moderne kunst…Dat waren ook inspiratiebronnen.
Bij hetgeen jij vandaag de dag doet, lijkt het zwaartepunt vooral op fotografie te liggen.
Hmm ja, maar niet alleen maar fotografie. Dat gaat van video, film en fotografie tot tekenen. Ik gebruik verschillende media, verschillende technieken omdat de bron, de architectuur, het concept van mijn kunst ideeën zijn. Ideeën over identiteit, over futurologie, over geschiedenis. De brug tussen verleden en toekomst is voor mij heel interessant. Dus dat loopt van een historische context tot science fiction, futurologie. Kunst is interessant, maar wetenschap net zo goed.
Ik merk inderdaad in jouw kunst dat je geobsedeerd bent door de wetenschap.
Dat is zeker zo. Daarom zijn de technieken ook een middel om een idee, een concept te kunnen vormgeven. In feite ben ook een technicus. Als ik iets wil realiseren moet ik in de specifieke technieken deskundig zijn. In de fotografie, in de filmbranche, als ik wil tekenen in een bepaald perspectief etc. De kunstgeschiedenis helpt me maar ik moet wel de kennis over het medium bezitten.
Waar kent de gemiddelde Heerlenaar jou al van? We hadden het onder andere over het busproject.
‘De Dans van Lies en Jan’. Ik heb ook bij Schunck een tentoonstelling gehad, publiceer een en ander en had van tevoren mijn atelier in het centrum waar je natuurlijk allerlei mensen ontmoette. Maar ‘De Dans van Lies en Jan’, een project in samenwerking met de gemeente, gaat een stap verder. Behalve de bus heb ik heel veel middelen gekregen.
Ik meen in je kunst twee terugkerende thema’s te herkennen. Je experimenteert graag met wat ik zou willen noemen ‘de esthetica van de wetenschap’. Een tweede ding dat ik meen te zien, is dat je een soort grensgebied lijkt op te zoeken tussen het wetenschappelijke en het surreële, bijna het magische. Gebeurt dat bewust? Ligt daar een onderliggende boodschap?
Absoluut! Het is de eerste keer dat iemand zo de juiste woorden gebruikt. Het klopt precies. Ik probeer het, want het is een lang verhaal, wat korter te definiëren. Tijdens de Renaissance hadden kunstenaars verschillende standpunten van perspectief ontdekt. Men wist het wel maar het was verboden door de kerk. Het antropocentrische standpunt, de mens als middelpunt, was verboden. Dus kunst werd langzamerhand ook op een wetenschappelijke manier gepresenteerd. Er werd weer terug gegrepen op iemand als Aristoteles over de menselijke natuur. Eerst met Bijbelse thema’s, maar toch. Dat ging natuurlijk niet zonder slag of stoot. Iemand als Paolo Uccello heeft zich bijvoorbeeld wel wat problemen op de hals gehaald door Jezus op menselijke schaal te schilderen. Dan komt Da Vinci met de sfumato, het atmosferisch perspectief. Daar ga je de realiteit analyseren op wetenschappelijke manier. Dat was voor mij een grote inspiratiebron, het is zowel kunst als wetenschap.
Daarna kwam de theorie van de kleuren. Da Vinci, Michelangelo, de Romantiek, Eugene Delacroix, Rubens, Rembrandt etc. Eind 19e eeuw ontdekt de wetenschap hoe het met kleur in onze ogen werkt, hoe functioneert het in onze hersenen? Dat is pure wetenschap. En dat fascineert mij. Het concrete punt waar ik naartoe wil, komt bij Picasso. Hij probeert iemand te schilderen vanuit verschillende standpunten. Dat is weer de relativiteitstheorie. Je ziet in verschillende dimensies. En dan is er op dat moment Einstein: tijd en materie zijn relatief. Picasso heeft die manier van denken van ‘alles is relatief’ ook. Ik vind dat geniaal en ontzettend inspirerend.
De Afrikaanse kunst heeft dat soort extra dimensies ook, zoals de Egyptische kunst. Ik grijp dan weer terug op het verleden. De Westerse cultuur denkt heel analytisch. Wij kijken op een wetenschappelijke manier. In de Afrikaanse of Egyptische kunst heeft een voorwerp niet alleen esthetische waarde maar is er om met de onzichtbare wereld te communiceren, met andere dimensies. Het begraven van mensen met bepaalde voorwerpen was bijvoorbeeld de inspiratie voor mijn serie ‘Ex-Voto’. Het gaat niet om geloof an sich. Het is denk ik interessant om proberen te communiceren met dimensies die niet direct zintuigelijk waarneembaar zijn. Ontzettend spannende thematiek.
Zo fascineert me ook quantumfysica. Alles is aan mekaar gerelateerd. Met quantumfysica wordt alles wat we denken te weten over tijd en ruimte op zijn kop gezet. Geweldig! Dat zijn mijn inspiratiebronnen. Je kunt het inderdaad magisch noemen, een vorm van Sjamanisme. Nogmaals, het gaat niet om een religieus concept. Maar wat gebeurt bijvoorbeeld met ons bewustzijn na de dood? Het moet een open speelruimte blijven zonder er een godsidee aan vast te hangen. ‘De geheime geometrie van het leven’. Je gaat bepaalde patronen ook in het dagelijks leven herkennen, zichtbaar en onzichtbaar. Hoe communiceren die twee werelden met mekaar?
‘De Dans van Lies en Jan’ gaat, denk ik, een laatste eerbetoon aan mijn verleden worden. Daar ben ik ver mee gegaan. Hierna wil ik me concentreren op de futurologie. Wat gaat gebeuren? Wat is de bron van alles? Waar gaan we naartoe? En op welke manier? Ik ben nu met een programma over vier-dimensionale film, aan de slag gegaan om dat te realiseren, te kunnen visualiseren.
Ik las laatst bij Zwart Goud (Harry Prenger) een interessant artikeltje over ‘De culturele renaissance van Heerlen’ (Jean-Michel glimlacht). Het artikel spreekt over die grauwe, voormalige mijnwerkersstad met zijn negatieve imago, de junks en de criminaliteit, die nu cultureel opgebloeid is, met bijvoorbeeld als een van de hoogtepunten de Basquiat-tentoonstelling in Schunck. Hoe ervaar jij dat als kunstenaar?
Waarom zou je het niet zo benoemen? De tijd van de junks heb ik natuurlijk niet mee gemaakt. Ik heb daar zelf geen associatie mee. Maar ik heb via via heel veel informatie gekregen van mensen hier. Over de prostitutie op de Willemstraat en ga maar door. Door het project over het mijnverleden ontdekte ik wel bepaalde dingen. Een persoonlijk verband is er niet, ik analyseer het meer als historicus.
Ik constateer dat de gemeente Heerlen heel veel doet om de stad een andere status te geven. Wat Harry zegt klopt wel. Kleinschalig, maar toch. Wat ik zie is een wil om zich te ontwikkelen. Op een Heerlense manier (lacht) en we hoeven natuurlijk niet alles super te vinden. Maar de wil is er zeker en dat vind ik top.
Een andere liefhebberij van je is de muziek. En dan hebben we het natuurlijk over de zwaardere metal varianten. Wat betreft favoriete bands kunnen we wel wat illustere namen opnoemen.
Oh, waar moet ik beginnen? De basis van mijn smaak is metal. Dat komt ook weer door mijn vader. Mijn vader was een van de eerste hardrockers in de jaren ‘70. Black Sabbath, Deep Purple, Led Zeppelin, AC/DC, Thin Lizzy, noem maar op. Als je vier bent laat dat wel een diepe indruk achter. Ik was denk ik een jaartje of acht toen een vriend van me met de ‘Flight of Icarus’ van Iron Maiden aan kwam en dat was geweldig. Daarna volgde ik, fanatiek als ik was, de verdere ontwikkelingen naar thrash metal, death metal, maar ik heb tevens mijn smaak verbreed. Ik ben een groot fan van jazzmuziek, experimentele jazz, jazz fusion. Er zijn ook klassieke componisten die ik geniaal vind. Korsakov, Beethoven, Debussy, Bartok, Chopin…
En je maakt zelf ook nog muziek.
Ik maak zelf al jarenlang muziek. Ik heb ooit van mijn Siciliaanse opa een klein gitaartje gekregen. Daar tokkelde ik als klein kind op. Maar toen ik een jaar of 11, 12 was en onder invloed kwam van helden als Kerry King, Dave Murray, Jeff Hanneman, Kirk Hammet, Glenn Tipton en noem maar op werd het serieuzer. Dat wilde ik ook! Metal is complex, maar ik heb urenlang zelf zitten oefenen. En het volkomen autodidactisch geleerd. Ik heb wel in Frankrijk een paar bandjes gehad, de tijd in de beeldende kunst slokt me echter op. Maar ik speel nog steeds, maak ook demo’s, puur voor mijn plezier.
Met het pistool op de borst: de kunst of de muziek?
Argh! Hahaha! Dat kan ik echt niet beantwoorden. Dat hoort gewoon samen.
Ik weet niet of je dat weet maar in Heerlen is onlangs een Mijn/Migratiemuseum geopend. Jij bent een schoolvoorbeeld van een Heerlenaar met multiculturele achtergrond. Voel je ook verbondenheid met die thematiek? Kijk alleen maar eens naar al die migratie naar de Oostelijke Mijnstreek toe vanwege dat mijnverleden.
Ja natuurlijk. Ik kom uit Metz en Metz is een mijngebied. Daar is de mijntechniek in de 16e eeuw ontwikkeld, 300 jaar voordat bepaalde technieken hier naartoe geïmporteerd werden. De familie De Wendel, een familie die in Frankrijk veel mijnen heeft opgericht is hier in 1908 gekomen en hebben zich ingekocht bij de Oranje Nassaumijnen. Mede-eigenaars van de mijnen hier kwamen in feite uit Lotharingen. De Heerlense geschiedenis heeft dus een sterke associatie met Metz en de directe omgeving.
Er zijn toen ook flink wat Franse mijnwerkers voor hier gerekruteerd.
De technieken waren ook daar ontwikkeld. Nieuwe manieren van mijnbouw. Ik ben zelf een product van mijnmigratie. Mijn vader komt uit Sicilië, mijn moeder is deels Roemeens en Hongaars. En dat allemaal vanwege de mijnen.
Wie is de ware Jean-Michel Crapanzano dan? Een Italiaan, een Fransman, een Heerlenaar? Een ware kosmopoliet?
Ik ben eigenlijk van overal. Wat betreft cultuur en manier van denken voel ik me toch Frans. Je leert daar op school heel veel over filosofie, over het menselijk denken en de retorica. Ik heb hier in het begin wel wat aanpassingsproblemen gehad, hoor. Als ik een dossier moest maken om projecten te realiseren dacht ik in het begin in het Frans en maakte hele lange zinnen. Maar hier moet je zakelijker zijn. Het cultuurverschil wat betreft logica, wat betreft retoriek is toch groot. Waar wij jarenlang hebben geleerd hoe je beelden of een tekst kan analyseren. Wij hebben een heel kritische blik op de wereld, waardoor mensen denken dat wij Fransen arrogant zijn. Maar dat is het niet, we gaan gewoon diep.
Pas op, het betekent niet dat Nederland anti-intellectueel is of zo. Maar hier is het van ‘doe maar normaal dan doe je gek genoeg’, de spreekwoordelijke calvinistische zakelijkheid. Minder emotie tonen, minder gekte. En dat voel ik toch vaak in de details terug komen. ‘The devil is in the details’. Ik ben bijvoorbeeld gewend met mijn vrienden hele lange, diepzinnige gesprekken te hebben…
Jullie hebben er hele filmgenres aan gewijd, existentialistische films. Daar worden hier weer grapjes over gemaakt, over Fransen die de hele avond met een sigaret in de hand in het donker met mekaar zitten te praten.
Dat is waar. Maar uiteindelijk ben ik inderdaad weer een beetje van overal.
Als je er analytisch naar kijkt, zou je dan de Heerlenaar kunnen typeren?
Daar moet ik echt over nadenken. Er zijn zo veel verschillende mensen. Wat ik wel heb geconstateerd is dat een deel van de mensen hier, zich minder Nederlander voelen. ‘Daar boven de rivieren, de Randstad’… Het heeft natuurlijk allemaal een historische context. Je ontmoet mensen en mensen zijn uniek. Maar lokaal, regionaal en landelijk zijn wel patronen te herkennen, zonder te willen generaliseren. Er zijn verschillen. Iedere buitenlander zal het bijvoorbeeld vreemd vinden niet aan te schuiven bij het eten. Er zijn zeker dingen anders maar dat is verder geen kritiek. De professionaliteit van de kunstwereld vind ik hier bijvoorbeeld top. En afspraak is afspraak, zakelijk is men hier altijd ‘to the point’.
A propos, zakelijk, wat staat er de komende tijd voor jou nog op het programma wat betreft je projecten?
Deel 1 van ‘De Dans van Lies en Jan’, de film is gerealiseerd. De bus wat betreft in Heerlen, de mijnwerkers en de studenten van Arcus College. Ik heb de studenten geleerd hoe ze de mijnwerkers kunnen filmen tijdens interviews over het verleden en de toekomst. Ik heb een monopolyspel ontworpen met vragen over het verleden en de toekomst.
Deel 2 zal de DNA-structuur zijn die ik heb ontworpen. Dat wordt helemaal te gek. Ik heb het project ontworpen, maar een gespecialiseerd bedrijf zal dat voor me maken. Die hebben daar de geavanceerde technieken en de mensen voor, want dat wordt bijna 8 meter hoog. We zijn nu bezig met de gemeente om een plek te vinden. Er is nog niks officieel, maar we hebben wel een paar ideeën.
Komt er nu een spoiler alert?
Hahaha, je zult het zien. Met de cinema 4D-opleiding die ik nu doe, heb ik voor daarna een scenario ontwikkeld. Ik wil graag een cyclus van tentoonstellingen gebaseerd op dat scenario, futurologie en toekomst. Wat gaat er gebeuren met onze lichamen, met de politiek, met de economie, met het milieu, met de ruimte?
Ambitieus. Met die thema’s speel je wel graag.
Mijn doel is mijn fantasie, alle kennis die ik meer dan 30 jaar vergaard heb over ufo’s, propaganda, historie, milieu, noem maar op daarin te kanaliseren.
Heel spannend. Veel succes dan verder en bedankt voor het interview!
Meer over Jean-Michel Crapanzano kun je terugvinden op zijn website.
Authors bio is coming up shortly.
