Je zou het niet zeggen, maar het is toch alweer zo’n zes jaar geleden dat we bij de Afgrond de Heerlense kunstenaar Jean-Michel Crapanzano aan het woord lieten. Toentertijd omdat de dingen waar hij mee bezig was zo sterk samen vielen met wat op dat moment ‘de culturele renaissance’ van de stad Heerlen genoemd werd. We lieten de lezer kennismaken met een kunstenaar, bij wie je denk ik wel mag zeggen, dat hij de dingen bepaald niet klein aanpakt. Het heeft altijd iets groots, iets veelomvattends, exuberants. Diep onder de indruk van het geweldige project waar hij nu mee bezig is, The Gardens of Eden, waarvan het atelier op de Dautzenbergstraat 39 te bewonderen is, vond ik dat het weer eens tijd werd voor een interview. Kom kijken en laat jullie er ook door betoveren. Aan het woord is verder nu de altijd even enthousiaste Jean-Michel.
Even helemaal terug naar het begin: Hoe is dit Garden of Eden-project ontstaan?
Het begint met een verhaal dat ik heb geschreven, The Gardens of Eden. Het is een futuristische roman. Een fantasieverhaal, dat over 300 jaar in de toekomst plaatsvindt. Na een dramatische gebeurtenis is er bijna overal op de aarde een gigantische jungle ontstaan, van Noorwegen tot Zuid-Afrika. Het lijkt een nieuw paradijs op aarde, maar een jungle is natuurlijk ook een gevaarlijke plek. Ook als de natuur ons heel veel brengt en we er in harmonie mee zouden moeten proberen te leven.
Het is heel dualistisch. De natuur kan natuurlijk ook heel wreed zijn.
Idd. We moeten een balans vinden, weten wat we doen. In het verhaal heb je drie soorten mensen die uit elkaar gegroeid zijn. Je hebt zegt maar de mensen zoals wij, een tweede soort mens, de transhumanisten… heb je er al eens over gehoord?
Ik heb de terminologie weleens voorbij zien komen.
Het transhumanisme is een heel interessant iets. Ook wel een beetje beangstigend. Mijn verhaal is verder een interpretatie, het is niet mijn visie of zo. Maar er is dus een groep van politici, wetenschappers en bankiers die technologie in onze lichamen willen inbrengen. Het idee erachter is – nogmaals, hun idee en niet het mijne – dat de mens onvolkomen is en zijn destructieve emoties, zijn ego niet kan beheersen. En volgens hen kan dat wel met technologie. Het idee is om technologie vanaf onze geboorte in ons lichaam te integreren. Over een jaartje of vijfhonderd zouden dan onze lichamen overbodig zijn. We gaan dan een manier vinden om al onze gedachten te digitaliseren en het geheugen van iemand te klonen naar een machine.
Het klinkt allemaal als sciencefiction, maar het is een feit. Deze mensen investeren al miljarden in dit soort ontwikkelingen. Ik heb er veel over gelezen, het heeft soms wel wat weg van de Terminator en Skynet, maar het maakt dus onderdeel uit van mijn roman. Hierin heb je de natuurlijke mens, de transhumanisten en een derde stroming wetenschappers, die geen technologie willen toevoegen maar ons DNA willen manipuleren. Dat laatste, bio-engineering, gebeurt natuurlijk ook al in de alimentaire sector. Tomaten zijn bijvoorbeeld al genetisch gemanipuleerd, het is niet dat dit een geheim is of dat ik het verzin. Die derde stroming wil dus ook kijken hoe ze een mens kunnen creëren met allerlei vaardigheden, emotieregulatie.
Hierop heb ik een verhaal opgebouwd. Over de strijd van deze drie stromingen, binnen een soort van paradijs. Hoe gaan we daarin met elkaar om? Zal er oorlog uit voortkomen? Of gaan ze met elkaar samenwerken? Enzovoort…
Wow! Het idee an sich gaat al heel diep. Maar dan is er de kunstenaar in jou die dat verhaal ook nog eens creatief wil vormgeven. Hoe zet je die stap?
De kunstvorm, de werkvorm, was voor mij ook heel belangrijk. Op basis van de roman heb ik illustraties gemaakt. Alle tekeningen en schilderijen die je ziet zijn een omzetting van de roman. Dit is de vorm die ik heb gekozen om in contact te komen met mensen. Ik had bijvoorbeeld ook een stripverhaal kunnen maken, maar koos bewust voor iets anders. Ik had er ook een film van kunnen maken en misschien komt dat ooit nog wel in de toekomst, want het verhaal is er. Het is er cinematografisch en conceptueel rijk genoeg voor. Wie weet over een paar jaar? Daar ben ik in gesprek met mijn vrouw ove, maar dat is nog toekomstmuziek.
Dit alles is de oorsprong van de Gardens of Eden. Ik heb gewoon alle beelden gemaakt om het verhaal meteen zichtbaar te maken.
Het is ook een synthese van allerlei dingen in de kunst die jou in het algemeen hebben geïnspireerd. Welke invloeden zijn dat onder andere?
Politieke sciencefiction. Stripverhalen en films uit de jaren ’60, ’70 en ’80, Stanley Kubrick, James Cameron, David Cronenberg, John Carpenter… Kubrick’s 2001: A Space Odyssey is toch wel mijn favoriete film aller tijden. De beelden zijn geweldig en het verhaal is zo filosofisch, fantastisch! Het gaat over de ontwikkeling van de mensheid, de ontwikkeling van de technologie, over spiritualiteit, hoe we een bepaalde vorm van universeel bewustzijn bereiken. En dat al in de jaren ’60. Dan de politieke stripverhalen, Giménez, Schuiten, Corben, noem maar op. Dat is wel een referentiekader.
En dan ben ik ook nog geïnteresseerd in de kunststromingen uit de Oud-Egyptische cultuur en het Midden-Oosten. Dan gaat het vooral om de mythologie. De mythologie uit die tijd, van Het Boek van Thoth tot de Annunaki-theorieën, is fascinerend. Hierbij moet ik het verhaal weer een beetje subtiel maken. Het gaat niet om mijn persoonlijke opvattingen hierover. Maar het is ongelooflijk dat dit soort dingen duizenden jaren geleden geschreven zijn en nog steeds als inspiratiebron kunnen dienen. Dat er 6000 jaar geleden al verhalen geschreven werden over een mens, die door de goden in een laboratorium ontworpen werd, vind ik op zijn minst intrigerend.
Dan komt de Renaissance, met iconen als Da Vinci, Michelangelo, Raffaello, noem maar op. En dan mag ik net daarvoor in de middeleeuwen de gotische architectuur, met onder andere zijn flamboyante kathedralen, ook niet vergeten. Wanneer je die periodes verbindt zijn er bij de oudheid, gotiek, Renaissance en sciencefiction ontzettend veel verbindingen te maken. Ik wil er niet te diep op ingaan, want daar kan ik urenlang over praten!
Als je historische verbindingen niet ziet en de geschiedenis op kapt in van elkaar losstaande deeltjes snap je het volgens mij sowieso niet. Dan denk je alleen vanuit het moment en niet vanuit ontwikkeling. Jij verbindt dit alles en dan krijg je iets heel groots. En dan komt het omzetten in de kunstvorm.
Het is niet dat ik bewust een synthese wil maken. Dat gebeurt gewoon op een heel natuurlijke, organische manier. Ik lees heel veel, ik kijk heel graag naar films etc. Ik mag toch wel zeggen dat kunst echt mijn beroep is. Ik ben van nature nieuwsgierig. Die nieuwsgierigheid is wat me definieert. Op een natuurlijke manier heb ik het verhaal bedacht, ook als op de achtergrond die verbinding natuurlijk een beetje logisch is.
Ik heb een boek geschreven en daar heb ik illustraties van gemaakt. En dan ga je kijken om de juiste vorm te vinden. Ik maak heel veel foto’s in de natuur, planten, bomen, bloemen, landschappen. Die foto’s ga ik ook tekenen, met aquarel. Dan ga ik op een ander programma drie geometrische figuren modelleren door middel van Blender of Cinema-4D. Daarna ga ik alle landschappen en foto’s combineren met die modelisatie en een collage maken, een digitale collage via fotoshop. Daarna moet ik kleur-en vormovergangen gaan maken tussen alle elementen, wat de ultieme uitdaging is.
Wanneer ik met dit resultaat tevreden ben en denk dat ik niet meer verder kan, komt de laatste stap. Dan ga ik alle collages via digitale tekeningen met elkaar verbinden. Dan ga ik letterlijk tekenen zoals een striptekenaar. Het is heel simpel wat ik doe, al zal het misschien heel complex klinken.
Hahaha! Voor jou misschien wel, maar voor mij?
Geloof me, voor een kunstenaar is het heel basaal. Ook al is het resultaat complex. Het heeft me zeker twee jaar gekost om deze techniek te ontwikkelen en er een persoonlijk ‘handschrift’ in te leggen. Maar ik was er dan ook heel erg geobsedeerd door.
Dan kom ik hier naar binnen en zie al die fantastische kunstwerken. Dan stel ik toch de vraag (zonder een spoiler alert te willen droppen): Zie ik hier die burger van de toekomst in terug, waar je in dat verhaal naar op zoek bent?
Hopelijk. Het idee van de mens in de toekomst is toch een vraag die iedereen zich volgens mij weleens stelt: Wat voor mens zijn wij over 100 jaar? Hoe is de wereld er dan aan toe? Het is toch volkomen menselijk om jezelf dat soort vragen te stellen. En wanneer je de mens beziet, van globaal tot lokaal niveau, denk je toch ook weleens: Dat kan allemaal veel beter, makkelijker. Oorlog, vernietiging…Een groot deel van de mensheid moet zich die waarom-vraag toch wel stellen.
Veel mensen zullen hun twijfels over de wereld niet uit durven spreken of denken ‘Dit is de enige realiteit’. Ik ben geen kunstenaar, maar de filosofie houdt me wel bezig. Ik zie mensen vaak vastzitten in dit systeem, er wel de pijn van voelen, maar er niet uit weten te breken. Ik vind de mens in de wereld waarin we zitten vooral heel erg vervreemd van zichzelf, van zijn natuur. We bestaan, maar we komen niet aan ons ware potentieel.
Oh, dan ga je een richting op die zeer interessant is…
Is het dan bij jou ook een stukje rebellie, een stuk idealisme wat je doet? Dat je ook niet zo blij bent met hoe die mensheid aanmoddert? Dat je, los van de creatieve uitbeelding, ook wil laten zien dan het anders kan? Wakkert de rebel in je die creatieve geest aan?
De rebelse kant heb ik altijd gehad, maar niet op een confronterende manier. Stel dat ik niet tevreden ben met een regering. De straat op gaan, geweld gebruiken, dingen kapot maken… dat is iets wat nooit in me opgekomen is. Voor mij is er een tweede weg. Stel, ik ben niet tevreden met iets of een situatie, dan probeer ik parallelle trajecten te bedenken. Een maatschappij functioneert op een bepaalde manier. Sommige dingen zijn goed, anderen toe aan verbetering. Kijk bijvoorbeeld naar sociale verzekeringen, dat is een goed iets, ik hoef dat niet te bedenken. Het systeem regelt dat en ik ben me ervan bewust dat dit een voordeel is.
Maar andere dingen kloppen weer niet en dan moet ik wat anders bedenken, parallel, zelfstandig. Dat kun je de oorsprong noemen van wat ik doe. Terug naar het verhaal: The Gardens of Eden, die jungle, dat is ons voedsel. Zonder die natuur zijn wij niks. Wij zijn de natuur totaal vergeten in onze ontwikkeling. Als ik in het weekend op de Brunssummerheide ga wandelen is dat leuk, maar dat is geen echte verbinding. Je ziet nu mensen die verbinding wel zoeken, onder andere in dingen als permacultuur, dat is wel een inspiratiebron. Kijk eens naar de Dobbeltuin in Heerlen, van Leo de Groot.
Goed voorbeeld! Leo de Groot was toch vroeger een boegbeeld van de straatactie, maar het nu op een manier doet waar hij en anderen veel voldoening bij vinden.
Tuurlijk. En Leo de Groot heeft ons ook geholpen bij de Gardens of Eden.
Ik zie dat bij de workshops die jullie geven terugkomen. Hoe verbind je nou permacultuur met kunst?
Dat is een lang verhaal. Mijn vrouw is mede een grote inspiratiebron geweest. Zij houdt zich al lang bezig met dingen als permacultuur, terug naar de natuur, gezond eten en gezond gedragen. De drie principes van permacultuur zijn: Zorg voor de natuur, zorg voor de mens en deel eerlijk. Het zijn drie principes die de basis voor een mooi leven kunnen zijn.
Ik heb heel veel discussies met mijn vrouw gehad. En op basis van onze relatie heb ik toch wel wat dingen omgeworpen. De referentie van de sciencefiction komt van mij als kunstenaar, dat is mijn eigen, interne beleving. Maar zij is absoluut een bron van inspiratie. Ze heeft geweldig geholpen met bepaalde contacten aanknopen en mensen vinden, contacten leggen met mensen uit de buurt en allerlei fondsen. Ze is van meet af aan ontzettend betrokken geweest. De kunst maak ik misschien zelf, maar zij is heel belangrijk voor het creatieve en filosofische proces, ideeën uitwisselen over wat dan ook.
Je hebt dus je eigen kunst, maar je wil ook creatief iets overbrengen met die workshops. Hoe werkt dat? Komen die mensen hier en moeten ze zich door de omgeving of het thema laten inspireren? Of geef je ze een richtlijn?
Goeie vraag. Op basis van de roman komen allerlei filosofische vragen naar boven. Dat is uitstekend te gebruiken voor educatieve activiteiten. Ik ben kunstenaar, maar ook bevoegd docent. Ik heb geleerd op basis van een bepaald thema educatieve programma’s te bedenken. Als je dat beheerst kun je met een gedefinieerd stappenplan komen, dat open is. Ik zeg niet wat je moet doen maar biedt een educatief kader aan met allerlei thema’s en stappenplannen, kerndoelen en leerdoelen. Zo bied ik een kader aan om mensen in hun eigen idee van The Gardens of Eden te kunnen creëren en evoluëren.
Mijn vrouw heeft daar ook heel veel bij geholpen, want zij is ook docent. Zij werkt voor de Hogeschool Zuyd, in Maastricht, voor de hotelmanagement school. De komende tijd gaat zij daar iets doen met een tuin. Dat is ook een educatief proces, waarbij studenten gestimuleerd worden om gezonder te leven. Dat gaat over ecosystemen, over samenwerking.
Het gaat er uiteindelijk om hoe we mensen, burgers, pubers en kinderen bij dit verhaal van ¨The Gardens of Eden¨ kunnen betrekken. Daarvoor is het stappenplan gemaakt.
De Garden of Eden is de ideale wereld, waar iedereen in wil leven. Losgekoppeld van de nauwe, christelijke definitie is het een goede metafoor, waar heel veel mensen zich in kunnen vinden. Merk je wel, dat mensen er naargelang van bijvoorbeeld hun culturele achtergrond of sociale klasse een andere definitie aan geven?
Jazeker! De ideale plek voor je is afhankelijk van wat je hebt gelezen, hebt gezien, wat je levenservaringen zijn. Hoe rijker je levenservaringen zijn, hoe rijker het idee daarover kan zijn. Er zijn heel veel verschillen tussen mensen. Sociale klasse en opvoeding kunnen een rol spelen, of een bepaald soort opleiding dan wel educatie, dat maakt het verschil. Maar wat ons blijkt te verbinden is het willen vinden van een plek waar geen ruzie, spanning of dreiging is. Maar daar moeten we natuurlijk hard voor werken. Het is naïef te denken dat er nooit ergens spanningen zullen zijn. En toch heeft iedereen die bijna universele voorstelling van zo’n ideaal plekje, waar je rustig kunt leven, vrienden kunt ontvangen en gelukkig kunt zijn.
Net als bij je vorige project verbind jij altijd het materiële, het wetenschappelijke en het esoterische. Zijn er ook weleens mensen die het misschien wat zweverig vinden en er niks mee kunnen? Wat doet het in het algemeen met mensen?
Tot nu toe zijn de reacties zeer positief. Er zijn mensen die urenlang naar de landschappen kunnen kijken en daar iets in zien evolueren. Dat zijn heel positieve reacties. Dat zijn wel vaak mensen die inderdaad wat meer met die esoterische kant van het leven bezig zijn. Ik ontmoet heel veel mensen die zich bewust zijn van die oude mythologieën, die zich bezighouden met sjamanisme, mensen die bewust zijn van wat permacultuur is, die bewust zijn van biologisch eten, van op een gezondere manier denken en leven.
Mensen kunnen inderdaad denken:’Dat is mijn wereld niet. Dat is me te zweverig.’ Maar dan wijs ik op andere referentiekaders of inspiraties en dan landt het toch nog vaak, kun je het concretiseren. Je kunt er helemaal niks mee hebben, maar uiteindelijk roept het altijd bepaalde, concrete vragen op.
Je probeert in feite een dieper denken op een creatieve manier op te wekken.
Het is iets dat ik door de jaren heen heb ontwikkeld. Het feit dat ik docent ben helpt erbij om dit te formuleren: Hoe maak je op basis van een thema een verbinding met mensen? Met woorden, of in mijn situatie met kunst probeer je een beweging te creëren, een transformatie.Met de Gardens of Eden hoop ik de mensen bewust te laten worden van allerlei thema’s. Vanaf het moment van bewustwording ontstaat transformatie. En als je transformatie kunt initiëren ontstaat er een bepaalde beweging in de maatschappij.
Kleine bewegingen in de maatschappij veranderen niet meteen de wereld. Maar toch zie ik wel (en dat zal ook het stukje hoop zijn dat erachter zit) een soort van verandering. Dat moet nooit geforceerd worden. Je biedt gewoon een kader, een plek waar dat kan. Staan mensen er voor open: geweldig. Staan ze er uiteindelijk niet voor open, zijn ze in ieder geval een ervaring rijker.
Voor deze wereld heb je zowel een stukje idealisme als fatalisme nodig. Je kunt je enorm frustreren over alle onrecht en ellende. Het is regelmatig de steen van Sisyphus die je de berg op duwt en dan weer terug rolt. Vaak wel, soms niet. Maar uiteindelijk gaat het er volgens mij om of je geaard bent en doet wat je denkt dat goed is. Wil je ook cynisch worden? Of, als je de wereld niet meteen kunt veranderen, het op een manier doen dat je in ieder geval een positieve invloed op de nabije omgeving kunt hebben.
Da’s een heel goede referentie. Daar wil ik een paar dingetjes aan toevoegen: Waar we het al in het begin over hadden: Er is een systeem en daar maken wij allemaal onderdeel van uit. En soms voelen we dat we niet helemaal onszelf daarin zijn. Bepaalde aspecten stroken niet met wie ik in werkelijkheid ben. Er zijn ons bepaalde dogma´s opgelegd, algemeen, politiek, religieus of filosofisch etc. Maar op gegeven moment begin je te denken dat wat mijn ouders, school of de maatschappij voor mij bedacht hebben niet strookt met wat ik ben.
Er zijn mensen die op hun vijftigste ineens een hele ommezwaai in hun leven maken. Dan gaan ze iets geks doen, kopen een klein huisje om in de bergen, het is natuurlijk even een cliché voorbeeld, kaas te maken. Het gebeurt bij mensen die in hun leven die nieuwsgierigheid houden. Waarom is het voor ons toch zo moeilijk onszelf te ontdekken? Socrates zei dat het moeilijkste is om van binnen te ontdekken wie je bent.
Als ik dat nu aan je vraag, zeg je: ‘Ik ben Jens, ik woon daar, dat is mijn beroep, dit zijn mijn kinderen’ etc. Dan kun je jezelf toch wel identificeren. Maar wie je nou precies bent, is een heel complex proces. Er komt zoveel van de externe dogma’s vandaan en we moeten ons conformeren aan de omgeving. Je moet je conformeren aan een bepaalde cultuur. En per cultuur zijn er andere verwachtingen. Dat komt bij jou binnen, los van wie je nou werkelijk bent, je DNA, je dromen.
Hoe ga jij jezelf ontdekken en terugvinden, tegen al die verwachtingen van je omgeving in? Dat is een jarenlang proces. Het is een zoektocht naar jezelf die eigenlijk al een kunst op zich is.
Fantastische afsluiter! Daar laten we het bij.
The Gardens of Eden is een kunstproject van kunstenaar Jean-Michel Crapanzano, gecoördineerd door zijn vrouw Nathalie Crapanzano en geïnspireerd op zijn gelijknamige grafische roman. In zijn werk combineert Crapanzano de kracht van visuele verhalen met de principes van ecosystemen en permacultuur, en verkent hij de delicate balans tussen mens, natuur en technologie. Sinds april is het Gardens of Eden atelier geopend in de Dautzenbergstraat 39 te Heerlen. Meer informatie over Jean-Michel Crapanzano, The Gardens of Eden en zijn workshops vind je hier.
Authors bio is coming up shortly.
