Jotja Bessems over Onze Soldaat

Op 4 mei wordt in het Parkstad Limburg Theater in Heerlen de bijzondere film Onze Soldaat vertoond. Documentairemaakster Jotja Bessems volgt hierin haar ouders vanaf het moment dat ze bericht krijgen van de familie van de soldaat, van wie zij het graf hebben geadopteerd. Ze beleven samen het ontstaan van de grafadoptie in 1945 en de manier waarop de betrokkenheid bij de gesneuvelden wordt doorgegeven aan volgende generaties. De Afgrond sprak met de maakster.

Stel je even voor aan ons, wie ben je, wat doe je?
Mijn naam is Jotja (Ingrid) Bessems. Ik ben opgegroeid in Wijlre en volgde het Atheneum op Bernardinuscollege Heerlen. Daarna ben ik in Utrecht Theater-, Film- en TV-wetenschappen gaan studeren. Vanaf 2002 werk ik als zelfstandig filmmaker, waarbij ik voornamelijk films in opdracht maak voor maatschappelijke organisaties, bedrijven en waterschappen. Onze Soldaat is mijn eerste volledig onafhankelijke documentaire, een echt passie project.

Het is duidelijk waar je inspiratie voor de docu vandaan kwam, het feit dat je ouders een graf adopteerden van een soldaat, maar waarom inspireerde je dat om er een docu van te maken?
Het idee voor de docu is ontstaan toen mijn ouders contact kregen met de familie van de jongen wiens graf zij hebben geadopteerd. De nicht van Sidney Stuart Beck was op reis door Europa en ging voor het eerst van haar leven het graf van haar oom bezoeken. Ze ontdekte toen tot haar verrassing dat het graf geadopteerd was – eerder heeft de familie dit nooit geweten, ondanks dat alle graven al sinds 1945 geadopteerd zijn. Ze heeft toen contact gezocht met mijn ouders en binnen twee weken gingen ze elkaar ontmoeten.
Ik vond dat zo’n bijzondere gebeurtenis – dat twee families van overzee verbonden raken door het graf van een bevrijder op onze Limburgse bodem – dat ik in ieder geval die ontmoeting wilde filmen. Na die gebeurtenis ben ik in de geschiedenis van de adoptie gedoken en zag ik parallellen tussen hoe de adoptie vroeger en nu beleefd werd, en hoe die betrokkenheid bij de bevrijders wordt doorgegeven van generatie op generatie. Met de film wil ik de linken tussen heden en verleden laten zien, door zowel mijn ouders en de Amerikaanse familie te volgen, als het verhaal van een adoptante van het eerste uur, Gerda Roebroeks-Nelissen.

Ben je tijdens het maken van de docu nog verrassende, vreemde, aangrijpende, zaken tegengekomen?
Bijzonder waren bepaalde momenten op de begraafplaats. Precies op het moment dat mijn ouders de bloemen in de grond steken bij het graf, klinkt de trompet die het einde van de dag aangeeft op de begraafplaats. In Amerika heb ik de nichten van de soldaat gefilmd, onder andere op de begraafplaats van hun familie. Hier steekt een storm op die steeds heftiger wordt naarmate we meer op Sidney’s verhaal ingaan. Dat bemoeilijkte toen de opname – ik kon soms nauwelijks blijven staan met de camera –  maar blijkt achteraf juist een heel mooi symbolisch moment in de film.
Bijzonder aangrijpend was dat we bij het filmen in een museum in de Amerikaanse geboorteplaats van Sidney een man ontmoetten, wiens broer ook in Margraten begraven ligt. Hij hoorde waar we over spraken en werd meteen met zijn grote verlies geconfronteerd, dat na al die jaren prompt naar boven kwam. Zo werd weer eens duidelijk zichtbaar welke sporen een oorlog ook vele jaren later nog nalaat. Deze scene is uiteindelijk niet in de film terecht gekomen, maar was een van de vele memorabele momenten van dit filmproject.

Spreekt het verhaal voor zich of moeten we nog vooraf iets weten erover?
Mooi om te weten is dat in de maanden dat Limburg al bevrijd was, maar de rest van Nederland nog niet, 100.000en Amerikaanse soldaten in het heuvellandschap verbleven, ook in Heerlen en omstreken. Ze sliepen in scholen, gemeenschapshuizen, schuren, tenten, maar ook bij mensen thuis. Veel bewoners hebben innige contacten gehad met de bevrijders. De adoptie van de graven in Margraten is uit die grote betrokkenheid van de Limburgse bevolking bij de begraafplaats ontstaan. En het bijzondere is dat het nu nog zo leeft; vandaag de dag staan er 400 mensen op de wachtlijst voor het adopteren van een graf. De voorzitter van de stichting Adoptie Graven Margraten zal hier kort iets over vertellen voorafgaand aan de vertoning van de film.

Als je de hele docu in één oneliner moest vertellen, welke zou dat zijn?
Onze Soldaat is een documentaire over de emotionele verbintenis tussen twee continenten, die 70 jaar na de oorlog nog steeds springlevend is.

Heeft het maken van deze docu ook iets met jou gedaan? Ben je anders gaan denken
over  iets?
Jazeker. Ik kwam als kind met mijn familie al vaak op de begraafplaats. Maar eigenlijk bleef de Tweede Wereldoorlog toch altijd ver van mijn bed. Door de ontmoeting met de familie van de soldaat en het maken van de film, ben ik me verder gaan verdiepen in de geschiedenis van de adoptie en die van de Tweede Wereldoorlog. Ineens was het geen abstract verhaal meer uit een ver verleden, maar een persoon met een verhaal en een familie. Het raakte me hoe zo’n familie 70 jaar na de oorlog nog bezig is met het verlies van een dierbare. De impact die zo’n gebeurtenis op het leven van gewone mensen heeft. Juist die persoonlijke verhalen maken dat we blijven herinneren en leren van de geschiedenis.

Je hebt de Gouden Vleugel gewonnen met deze docu, proficiat daarvoor, had je dit verwacht/gehoopt? Is het een bekroning op je werk?
Dank je. Ja het is geweldig om zo erkenning te krijgen voor je werk. Te meer omdat deze film met heel weinig financiële middelen tot stand is gekomen. Iedereen die eraan heeft meegewerkt heeft dit vanuit grote betrokkenheid en passie gedaan, dus ook voor hen is zo’n prijs dan een enorme opsteker. Ik had het natuurlijk gehoopt, maar je verwacht dit toch niet. Het helpt je ook, om de film verder vertoond te krijgen. Voor het programma Kruispunt van de KRO NCRV heb ik een speciale, korte versie van de film gemonteerd, die onlangs is uitgezonden op NPO 2. Inmiddels is de film vaker genomineerd en heeft hij ook een prijs gewonnen in de VS.

Kunnen we in de toekomst meer documentaires van Jotja gaan verwachten?
Ik heb zeker de smaak te pakken, ook al was het zwaar om het project van de grond te krijgen. Tijdens het maken van deze film ben ik tegen een ander indrukwekkend verhaal aangelopen, dat ik nu aan het uitdiepen ben. Dit speelt ook weer in mijn geboortestreek, nu in  Kerkrade. Ik ben nog lang niet klaar met films over Limburg.

Onze Soldaat is op 4 mei te zien in het Parkstad Limburg Theater in Heerlen tijdens de Appeltaart Matinee. De film is ook te koop op dvd.